top of page

 

 

  Γράφει ο Φοίβος Καλφόπουλος

 

 

 

 

 

    Bρέθηκα στον ποταμό Αχέροντα και την πάλαι ποτέ Αχερούσια λίμνη να σκαλίζω τη σπουδαία ψυχογεωγραφία του τόπου για τυχόν χαμένες ,απόκρυφες πτυχές. Κάθομαι σε μία μεγάλη πέτρα στο περίφημο νεκρομαντείο, το οποίο ήταν το πιο ξακουστό στο κόσμο της αρχαιότητας . Φαντάζομαι τη περιοχή πριν 2 500 χρόνια. Η Αχερουσία λίμνη που υπήρχε μέχρι το 1960 ,σίγουρα θα δημιουργούσε ένα τελείως διαφορετικό τοπίο. Τα κρυστάλλινα νερά του Αχέροντα θα κατέβαιναν παγωμένα και ορμητικά από τις πηγές στο σημερινό Σούλι. Το νεκρομαντείο θα δέσποζε σαν ένα άλλο μυστηριακό Άβαλον πάνω στο λόφο περιτριγυρισμένο από το υγρό στοιχείο. Συλλογίζομαι το δέος που οι πρόγονοι μας θα προσέγγιζαν τον ιερό αυτό τόπο και κυρίως τι μπορεί να αντιπροσώπευε για τον αρχαίο Έλληνα ο κάτω κόσμος των νεκυων όπως ονόμαζαν τους νεκρούς.

 

 Οι νεκροί εισέρχονταν στον κάτω κόσμο διασχίζοντας τον ποταμό Αχέροντα, με τη βάρκα του Χάροντα. Ο Χάρων χρέωνε έναν οβολό για το πέρασμα. Οι συγγενείς  τοποθετούσαν τον οβολό κάτω από τη γλώσσα του νεκρού. Οι άποροι και όσοι δεν είχαν φίλους παρέμεναν για πάντα στην όχθη του ποταμού. Η αντίπερα όχθη φυλασσόταν από τον Κέρβερο, τον τρικέφαλο σκύλο που νικήθηκε από τον Ηρακλή.

 

 Άλλοτε βέβαια στον υπόγειο κόσμο των νεκρών σε οδηγούσε ο ψυχοπομπός Ερμής, ο φύλακας των διαβάσεων και των ορίων.  Στο βασίλειο του Άδη κατοικούσε και η Περσεφόνη , η τρομερή τρίσυπόστατη Θεά Εκάτη , προστάτιδα της μαγείας και του φεγγαριού . Εδώ κατοικούσε ο σκοτεινός Πλούτωνας  ,τα δύο αδέρφια ο Φόβος και ο Δήμος που έμελλαν χιλιάδες χρόνια αργότερα να δώσουν το όνομα τους στους δορυφόρους του πλανήτη Άρη . Οι τρείς κριτές του κάτω κόσμου: ο Μίνως, ο Ραδάμανθυς και ο Αιακός. Οι τρείς ποταμοί του Άδη : Πυριφλεγέθων , Αχερον και Κοκκυτός. Που θέλω να καταλήξω με όλα αυτά τα ονόματα ; Στο ερώτημα ,ο  κόσμος του Άδη ήταν κάτι που πήγαζε καθαρά από το φαντασιακό των αρχαίων Ελλήνων , υπήρχαν όντως είσοδοι , πύλες , γέφυρες προς το κόσμο των νεκρών ή έχουμε να κάνουμε με μία επιδέξια αλληγορία .

 

Σίγουρα μύθος , ιστορία και φαντασία περιπλέχτηκαν σχηματίζοντας ένα ιδιαίτερο ψηφιδωτό , εκ του οποίου πρέπει να ομολογήσουμε αρκετά κομμάτια λείπουν. Αυτό που παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι η ονοματοδοσία της περιοχής. Σύμφωνα με τους προγόνους μας λοιπόν το στόμιο του Άδη βρισκόταν στη συμβολή των τριών ποταμών , του Αχέροντα που σημαίνει χωρίς χαρα , του Κωκυτού που σημαίνει θρήνου και του Πυριφλεγέθοντα που σημα

 

 

 

Εδώ είχαν καταφθάσει αρκετά σπουδαία πρόσωπα όπως ο Ορφέας και ο πολυμήχανος Οδυσσέας προκειμένου να επιχειρήσουν τη κάθοδο τους στο κόσμο των νεκρών ο καθένας για το σκοπό του. Ο Ορφέας με όπλο τη λύρα του κατέβηκε για να πάρει πίσω την αγαπημένη του Ευριδίκη  και ο Οδυσσέας για να πάρει χρησμό από τη ψυχή του τυφλού μάντη Τειρεσία .

 

  Σύμφωνα με την λαϊκή παράδοση τα νερά του ποταμού ήταν πικρά καθώς ένα στοιχειό  που ζούσε στις πηγές του δηλητηρίαζε τα νερά. Ο Άγιος Δονάτος , πολιούχος της Μητρόπολης Παραμυθιάς Θεσπρωτίας, σκότωσε το στοιχειό και τα νερά του Αχέροντα έγιναν γλυκά, έτσι πήρε και το όνομά του το χωριό Γλυκή. Όποιος είναι γνώστης της λαογραφίας ξέρει πως τέτοιου είδους επίθετα γλυκή , γλυκερία είναι προσπάθειες των ντόπιων να εξευμενίσουν κάτι που τους φόβιζε. Έτσι μπορεί μια αρκετά αρνητική ονοματοδοσία χωριού να μας προϊδεάζει ότι κρύβεται κάποια σκοτεινή παράδοση από πίσω αλλά συνήθως τέτοιες παραδόσεις κρύβονται πίσω από τα θετικά ονόματα.

Το νεκρομαντείο φαίνεται να υπήρχε από τους μυκηναικούς χρόνους , δηλαδή από το 14ο και 13 αιώνα π.Χ. . Σύμφωνα με το Θανάση Βέμπο στο νεκρομαντείο λατρευόταν ο Ποσειδώνας. Όχι ως ο γνωστός θεός της θάλασσας αλλά ως μια χθόνια αρχέγονη θεότητα. Κατά τους ελληνιστικούς χρόνους η φήμη του μεσουράνησε και αποτέλεσε το διασημότερο νεκρομαντείο του αρχαίου κόσμου. Το 167 π.Χ. πυρπολήθηκε από τους Ρωμαίους και έπαυσε η λειτουργία του για να κατοικηθεί ξανά τον 1ο αι.π.Χ. Τον 1800 οικοδομήθηκε στο χώρο η μονή του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου , επιβεβαιώνοντας τον άτυπο κανόνα του χριστιανικού ιερατείου να χτίζει πάνω σε αρχαία μνημεία , ιερά αλλά και προσβάσεις σε εσωτερικές κοιλότητες της γης.  Στο χώρο του νεκρομαντείου έχουν βρεθεί εκατοντάδες αγγεία που περιείχαν προσφορές, λυχνάρια και μικρότερα αγγεία διακοσμημένα , μυλόπετρες, θαλασσινά όστρεα, γεωργικά και οικοδομικά εργαλεία και ειδώλια της Περσεφόνης και του Κέρβερου. Κάποια βρίσκονται στο αρχαιολογικό μουσείο των Ιωαννίνων ενώ τα περισσότερα κοσμούν κάποια σκοτεινή μουσειακή αποθήκη.

 

Αυτό που μπορεί να συμπεράνει κάποιος  με σιγουριά μελετώντας τα μυητικά μυστήρια της αρχαίας Ελλάδας είναι πως οι πρόγονοι μας σκόπευαν σε μία βαθιά και ουσιαστική αλλαγή στο ψυχισμό του υποψήφιου προς μύηση. . Στα Ελευσίνια μυστήρια ,στη μυητική προετοιμασία στο περίφημο Τροφώνειο άντρο και στη προετοιμασία στο νεκρομαντείο βασικός στόχος ήταν η ψυχοσωματική αλλαγή του υποψήφιου. Βέβαια όπως και τα Αιγυπτιακά μυστήρια φυλασσόταν ως κόρη οφθαλμού από τα ιερατεία ,το ίδιο συνέβαινε και με τα Ελληνικά. Εις τους αμύητους κλείσατε τας θύρας όπως αναφωνεί ο Ορφέας. Υπήρχε αυστηρός όρκος σιωπής που τηρούταν από όλους τους μυημένους , με μοναδική γνωστή εξαίρεση τον  Αλκιβιάδη ο οποίος και καταδικάστηκε σε θάνατο .  Σκεφτείτε πως ο Πυθαγόρας  μαθήτευσε 20 χρόνια στην Αίγυπτο έως ότου το ιερατείο αποφασίσει να του αποκαλύψει τις τελετουργίες και τα μυστικά του.

 

Οι λιγοστές αναφορές από τα αρχαία κείμενα προδίδουν πως κάτι ιδιαίτερο έβλεπαν στο μεγάλο τελεστηριο , στο ιερό των Ελευσίνιων μυστηρίων . Κάνουν λόγο για ένα όραμα όπου ο προσκυνητής γινόταν κάποιος που είδε δηλαδή επόπτης. Μια εικασία που γίνεται για το τι γινόταν κατά τη διάρκεια της μύησης είναι ότι λάμβαναν χώρο  κάποια θεατρικά δρώμενα. Ο χώρος όμως που διαδραματιζόταν το μυστήριο είναι φανερό πως δεν ταιριάζει για θεατρικές παραστάσεις όπως επίσης δεν υπάρχει κάποια αναφορά στα σωζόμενα βιβλία λογαριασμών για έξοδα σε ηθοποιούς η θεατρικούς εξοπλισμούς. Γνωρίζουμε πως όταν τελείωναν τα  υποτιθέμενα θεατρικά δρώμενα  οι μύστες οδηγούμενοι από τον ιεροφάντη και τον διαδούχο πήγαιναν στην αίθουσα της μύησης όπου υπήρχε λεπτομερής μικρογραφία  του Κάτω Κόσμου. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη οι μυημένοι δεν ήταν εκεί για να μάθουν αλλά για να αισθανθούν να υποφέρουν , να βιώσουν. Επίσης αναφέρονται συμπτώματα που υποδεικνύουν ψυχεδελική εμπειρία καθώς οι μυημένοι βίωναν ψυχικές κενώσεις και αναπληρώσεις , κοινές εμπειρίες, τρόμο και αγαλλίαση την ίδια στιγμή !

Αλλά και στο Τροφώνειο άντρο , το ξακουστό μαντείο του αρχαίου κόσμου στη Λιβαδειά το μυστήριο γύρω από το τι γινόταν παραμένει. Οι αναφορές λένε πως ο επισκέπτης έπειτα από ψυχοσωματική προετοιμασία εβδομάδων έμπαινε στην απαγωγό οπή , η οποία συνιστούσε τη πύλη για το κόσμο των νεκρών. Ο επισκέπτης έβγαινε μετά από αρκετές ώρες ίσως και μέρες. Γνωρίζουμε πως ο επισκέπτης έβγαινε συγκλονισμένος, δεν θυμόταν σχεδόν τίποτα , έχανε το χαμόγελο και το γέλιο του, κι έπρεπε να τον περιλάβουν οι ιερείς, να τον πάνε σε έναν ειδικό χώρο για να τον συνεφέρουν. Μόλις ανακτούσε την ομιλία του και την πρόσφατη μνήμη τον ανέκριναν για να τους διηγηθεί τα πάντα, τι είδε και  άκουσε εκεί κάτω, όλα αυτά που του συνέβησαν. Κατέγραφαν την εμπειρία στο ιερό αρχείο τους, κι έπειτα τον παρέδιδαν στους δικούς του ανθρώπους. Είχε πάρει τον χρησμό που ζητούσε. Όμως απαγορευόταν αυστηρά να μιλήσει σε οποιονδήποτε άλλον γι’ αυτόν και να μεταφέρει όσα του  συνέβησαν στο υπόγειο ταξίδι.

Η προετοιμασία για το χρησμό στο νεκρομαντείο του Αχέροντα ακολουθούσε το βασικό μοτίβο που τηρούταν και στο Τροφώνειο άντρο. Ειδική δίαιτα με κουκιά, χοιρινό λίπος και όστρακα, ουσίες που προκαλούσαν αναστάτωση στον οργανισμό . Καθαρμό με νερό , που  αποσκοπούσε όχι μόνο στο καθαρισμό του σώματος αλλά και στον εσωτερικό καθαρισμό του ψυχικού κόσμου. Έπειτα ο επισκέπτης οδηγούνταν στο τελευταίο βόρειο δωμάτιο παραμονής  για άγνωστο χρονικό διάστημα όπου η δίαιτα ήταν αυστηρότερη και με τις συνεχείς προσευχές αλλά και τις διηγήσεις του ιερέα μέσα στο σκοτάδι, οι αισθήσεις άρχισαν να υπολειτουργούν οδηγώντας τον σε μια κατάσταση ευνοϊκή για οράματα.

Ιδιαίτερα αξιοσημείωτη είναι η ακουστική του χώρου της υπόγειας αίθουσας. Ο χρόνος αντήχησης είναι ασυνήθιστα χαμηλός, κατά πολύ χαμηλότερος από όσο θα αναμέναμε σε χώρους αναλόγων διαστάσεων και υλικών

Η αντίληψη του ανθρώπου για κάποιον δεδομένο χώρο σχηματίζεται κυρίως από δύο αισθήσεις, την όραση και την ακοή. Όταν οι αίσθηση της όρασης απουσιάζει (σκοτάδι) μοναδικά κριτήρια για την εκτίμηση του χώρου είναι η ακοή και η αφή – ψηλάφηση. Όταν η δυνατότητα της αφής - ψηλάφησης δεν είναι δυνατή (λόγο καθήλωσης) η μόνη αίσθηση που απομένει για μία γενική αντίληψη του χώρου είναι η ακοή.

 

Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τα παραπάνω σχετικά με την ταξινόμηση των χώρων μέσο της ακοής, ο εν λόγω χώρος κατατάσσεται με μεγάλη ευκολία στην κατηγορία των ανοικτών. Πράγματι με επίπεδα χρόνου αντήχησης της τάξεως των 0,3 - 0,4 sec  ο επισκέπτης του χώρου, ο οποίος δεν είχε στην διάθεση του τις άλλες αισθήσεις, εύκολα μπορούσε να δεχθεί ότι βρίσκεται σε έναν χώρο πέρα από τις διαστάσεις μίας κρύπτης, ανοικτό και χωρίς αντιληπτές ηχητικές επιστροφές.

Σε μία τέτοια κατάσταση ανακαλύπτονται νέοι ήχοι, ήχοι που προέρχονται από το ίδιο μας το σώμα. Στην αρχή το δυνατό χτύπημα της καρδιάς μας που μόλις συνέρχεται από την νέα κατάσταση. Περνά μία ώρα. Ακούγεται το αίμα μέσα στις φλέβες μας. Τέλος εάν τα αυτιά μας είναι λίγο τεντωμένα, η υπομονή μας ανταμείβεται από έναν παράξενο σφυριχτό ήχο μεταξύ των χτυπημάτων της καρδιάς και της ροής του αίματος. Τι είναι αυτό; Είναι ο ήχος των σωματιδίων του αέρα που χτυπούν στα τύμπανα μας.

Με βάση τα παραπάνω προκύπτει ότι ο χώρος, λόγω των ακουστικών χαρακτηριστικών του, θα μπορούσε να είναι ένας επιπλέον χώρος προετοιμασίας των πιο « επίμονων επισκεπτών», μιας και θα εξασφάλιζε τον περεταίρω αποπροσανατολισμό των αισθήσεων του επισκέπτη  . Όπως συμπεραίνουν στην ενδιαφέρουσα έρευνα τους οι Β. Ζαφράκης και Π. Καραμπατζάκης <<σε κάθε περίπτωση ο χώρος της κρύπτης του νεκρομαντείου του Αχέροντα θα μπορούσε να αποτελεί έναν πρώιμο ανηχοϊκο θάλαμο, όχι για την διεξαγωγή ευαίσθητων πειραμάτων φυσικής, όσο για την δημιουργία έντονων ψυχοακουστικών φαινομένων>>. Κι αν ο χώρος αποτελεί από μόνος του γεννήτρια ψυχοακουστικών φαινομένων φανταστείτε τι μπορεί να γινόταν με τη νηστεία , τη προετοιμασία αλλά και ουσίες που αλλοίωναν τη συνείδηση του υποκειμένου.

 

 

Παιχνίδια απομόνωσης , δίαιτας και σκληρής φυσικής προετοιμασίας . Παιχνίδια του ήχου μέσα σε υπόγεια σκοτεινά έγκλειστα. Οι αρχαίοι μας πρόγονοι δοκίμαζαν όλα τα "τρικ" που υπάρχουν για να αναπτύξει κάποιος υπερβατική συνείδηση , προσπαθώντας να τροποποιήσουν τους αυτοματισμούς του νευρικού συστήματος .Διατροφή , απομόνωση , ήχος και όπως δείχνουν ισχυρές ενδείξεις, ψυχεδελικά.

Πύλη προς τον Άδη πιθανώς να μην υπήρχε με τη συμβατική έννοια αλλά οι δόκιμοι μετέτρεπαν τον ίδιο τους τον εαυτό σε πύλη. Μετάλλασαν το ίδιο τους το σώμα σε μία γέφυρα επαφής. Επαφή με τι ;  Αυτό είναι ένα ερώτημα προσωπικό

 

Κάπου εδώ σκέφτομαι και τι φυλούσαν όλοι αυτοί οι σκύλοι του Κάτω Κόσμου .  Ο φύλακας των πυλών του Άδη Κέρβερος , ο Αιγυπτιακός κυνοκέφαλος Ανούβις, ο Σκανδιναβικός Φενριρ... Οι σαμάνοι της κεντρικής Ασίας στα ταξίδια τους στον αλλόκοσμο συναντούσαν ένα τερατώδη σκύλο , ο οποίος φυλούσε το πέρασμα για τον Έρλικ Χαν, το βασιλιά του κάτω κόσμου. Τι κρύβεται πίσω από τους συμβολισμούς. Ο καθένας θα καταλάβει αυτό που θέλει και μπορεί. Όμως οι σκύλοι της Εκάτης και της Αρτέμιδος στέκουν εκεί, να αλυχτούν μπροστά στο θαρραλέο διαβάτη που θα τολμήσει να προσεγγίσει τα ανεπαίσθητα όρια μεταξύ των κόσμων…

Σχετικά άρθρα

Μοιραστείτε το άρθρο !

bottom of page